ตถา หิ ปฏสฺส เอกเทเสปิ ทฑฺเฒ ‘‘ปโฏ ทฑฺโฒ’’ติ โวหรนฺติ , เอวํ อิตฺถิยา วจฺจมคฺคาทีสุ กิสฺมิญฺจิ มคฺเค สนฺถเต อิตฺถี ‘‘สนฺถตา’’ติ วุจฺจติฯ เตนาห ‘‘สนฺถตา นามา’’ติอาทิฯ วตฺถาทีนิ อนฺโต อปฺปเวเสตฺวา พหิ ฐเปตฺวา พนฺธนํ สนฺธาย ‘‘ปลิเวเฐตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ เอกเทเส สมุทายโวหารวเสเนว ภิกฺขุปิ ‘‘สนฺถโต’’ติ วุจฺจตีติ อาห ‘‘สนฺถโต นามา’’ติอาทิฯ ยตฺตเก ปวิฏฺเฐติ ติลผลมตฺเต ปวิฏฺเฐฯ อกฺขิอาทิมฺหิ สนฺถเตปิ ยถาวตฺถุกเมวาติ อาห ‘‘ถุลฺลจฺจยกฺเขตฺเต ถุลฺลจฺจยํ, ทุกฺกฏกฺเขตฺเต ทุกฺกฏเมว โหตี’’ติฯ

ขาณุํ ฆฏฺเฏนฺตสฺส ทุกฺกฏนฺติ อิตฺถินิมิตฺตสฺส อนฺโต ขาณุํ ปเวเสตฺวา สมตลํ อติริตฺตํ วา ขาณุํ ฆฏฺเฏนฺตสฺส ทุกฺกฏํ ปเวสาภาวโตฯ สเจ ปน อีสกํ อนฺโต ปวิสิตฺวา ฐิตํ ขาณุกเมว องฺคชาเตน ฉุปติ, ปาราชิกเมวฯ ตสฺส ตลนฺติ เวฬุนฬาทิกสฺส อนฺโตตลํฯ วินีตวตฺถูสุ ‘‘เตน โข ปน สมเยน อญฺญตโร ภิกฺขุ สีวถิกํ คนฺตฺวา ฉินฺนสีสํ ปสฺสิตฺวา วฏฺฏกเต มุเข อจฺฉุปนฺตํ องฺคชาตํ ปเวเสสิฯ ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป.… อนาปตฺติ ภิกฺขุ ปาราชิกสฺส, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ วุตฺตตฺตา ตสฺส สุตฺตสฺส อนุโลมโต ‘‘อากาสคตเมว กตฺวา ปเวเสตฺวา นีหรติ, ทุกฺกฏ’’นฺติ (ปารา. 73) วุตฺตํฯ พหิทฺธา ขาณุเกติ อนฺโตปเวสิตเวณุปพฺพาทิกสฺส พหิ นิกฺขนฺตขาณุเกฯ เมถุนราเคน อินฺทฺริยพทฺธอานินฺทฺริยพทฺธสนฺตาเนสุ ยตฺถ กตฺถจิ อุปกฺกมนฺตสฺส น สกฺกา อนาปตฺติยา ภวิตุนฺติ ‘‘ทุกฺกฏเมวา’’ติ วุตฺตํฯ เตเนว วินีตวตฺถุมฺหิ อฏฺฐิเกสุ อุปกฺกมนฺตสฺส ทุกฺกฏํ วุตฺตํฯ

สนฺถตจตุกฺกเภทกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ราชปจฺจตฺถิกาทิจตุกฺกเภทกถาวณฺณนา

[65] สามญฺญโชตนาย ปกรณโต วิเสสวินิจฺฉโยติ อาห ‘‘ธุตฺตาติ เมถุนุปสํหิตขิฑฺฑาปสุตา’’ติอาทิฯ อิทานิ สามญฺญโตปิ อตฺถสมฺภวํ ทสฺเสนฺโต ‘‘อิตฺถิธุตฺตสุราธุตฺตาทโย วา’’ติ อาหฯ หทยนฺติ หทยมํสํฯ

สพฺพากาเรน จตุกฺกเภทกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อาปตฺตานาปตฺติวารวณฺณนา

[66] ปฏิญฺญากรณํ นตฺถีติ ปุจฺฉิตพฺพาภาวโตฯ น หิ ทูสโก ‘‘เกน จิตฺเตน วีติกฺกมํ อกาสิ, ชานิตฺวา อกาสิ, อุทาหุ อชานิตฺวา’’ติ เอวํ ปุจฺฉาย อรหติฯ ตตฺเถวาติ เวสาลิยํ มหาวเน เอวฯ สพฺพงฺคคตนฺติ ฐเปตฺวา เกสโลมทนฺตนขานํ มํสวินิมุตฺตฏฺฐานญฺเจว ถทฺธสุกฺขจมฺมญฺจ อุทกมิว เตลพินฺทุ อวเสสสพฺพสรีรํ พฺยาเปตฺวา ฐิตํฯ สรีรกมฺปาทีนีติ อาทิ-สทฺเทน อกฺขีนํ ปีตวณฺณาทิํ สงฺคณฺหาติฯ ปิตฺตโกสเก ฐิตนฺติ หทยปปฺผาสานํ อนฺตเร ยกนมํสํ นิสฺสาย ปติฏฺฐิเต มหาโกสาตกีโกสสทิเส ปิตฺตโกเส ฐิตํฯ กุปิเตติ ปิตฺตโกสโต จลิตฺวา พหิ นิกฺขนฺเตฯ

วิสฺสฏฺฐจิตฺโตติ วิสฺสฏฺฐปกติจิตฺโตฯ ยกฺขุมฺมตฺตโกติ ยกฺขา กิร ยสฺส จิตฺตํ ขิปิตุกามา โหนฺติ, ตสฺส เสตมุขํ นีโลทรํ สุรตฺตหตฺถปาทํ มหาสีสํ ปชฺชลิตเนตฺตํ เภรวํ วา อตฺตภาวํ นิมฺมินิตฺวา ทสฺเสนฺติ, เภรวํ วา สทฺทํ สาเวนฺติ, กเถนฺตสฺเสว วา มุเขน หตฺถํ ปกฺขิปิตฺวา หทยมํสํ มทฺทนฺติ, เตน โส สตฺโต อุมฺมตฺตโก โหติ ขิตฺตจิตฺโตฯ เตเนวาห ‘‘เภรวานิ วา อารมฺมณานิ ทสฺเสตฺวา’’ติอาทิฯ ตตฺถ เภรวานีติ ทสฺสนมตฺเตเนว สตฺตานํ ภยํ ฉมฺภิตตฺตํ โลมหํสํ อุปฺปาเทตุํ สมตฺถานิฯ นิจฺจเมว อุมฺมตฺตโก โหตีติ ยสฺส ปิตฺตโกสโต ปิตฺตํ จลิตฺวา พหิ นิกฺขนฺตํ โหติ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ยสฺส ปน ปิตฺตํ จลิตฺวา ปิตฺตโกเสเยว ฐิตํ โหติ พหิ อนิกฺขนฺตํ, โส อนฺตรนฺตรา สญฺญํ ปฏิลภติ, น นิจฺจเมว อุมฺมตฺตโก โหตีติ เวทิตพฺพํฯ ญตฺวาติ สญฺญาปฏิลาเภน ชานิตฺวาฯ อธิมตฺตายาติ อธิกปฺปมาณายฯ

อาปตฺตานาปตฺติวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปทภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ